Ik Proat Plat - Op Struun
Zotterdag 9 september a.s. lopen 4500 wandeloars vanuut Lutjegast deur et
gebied van e gemeenten Westerkwartier, Achtkarspelen en Noordeast-Fryslan. Ze moeten n poar keer de provinciegrens over, mor dat is, ien tegenstelling tot n poar eeuw leden, gien enkel bezwoar.
Ien et verleden stonden op gemeente- en provinciegrenzen voak tolhuuskes. Om van t ene gebied noar t andere te kommen, most n vergoeding betoald worden. Voak ging dat niet om hoge bedroagen, mor as je net aan e verkeerde kant van e tol wonende en doageleks n poar keer noar t dörp verderop mosten, dan was et toch wel bezwoarlek. Ok et aanleggen van wegen en kanoalen was n kostboare zoak en doarom bedochten ze menieren om uut e kosten te kommen. Simpel, een slagboom over de weg, een bewoaker derbij, de slagboom ging pas omhoog as er n poar centen betoald wadden. Sluus- en brugwachters binnen nog bekend om hun klompke aan touw of stok.
Deurgoans was et n stad of n provincie die zich bezig hielden met de aanleg van n weg of kanoal, mor sums kwammen er ok ‘ondernemers’ aan te pas. Zo had de stad Dokkum in 1654 besloten om e Strooboscher Trekvoart deur te trekken tot aan Dokkum. Een half eeuw doarveur was et deel tussen Gerkesklooster en Kollum al groaven en et stadsbestuur van Dokkum had bedocht dat et scheepvoartverkeer de stad goed geld opbrengen zol. Der kwam ok n joagpad met wisselploatsen langs et kanoal, zodat scheepsjoagers de schuiten trekken loaten konden deur peerden. Deur de hoge kosten van e aanleg ging de stad Dokkum failliet en kwam de voart ien handen van n groepke schuldeisers. Die wollen toch uut e kosten kommen en bouwende vlot n poar tolhuzen. Wel langsvoaren wol, most tol betoalen. Noabij de stroatweg ien e buurt van Butenpost kwam tolhuus ‘De Leste Stuver’. Doar most je nog één keer vief cent betoalen om deur te kinnen voaren richting Stad.
Aan e Friese kaant van e Gerkesbrug (foto: Beeldbank Groningen) bij Visvliet ston ok n tolhuus. De aanleg van e Friese/Grunnegerstroatweg was ok kostboar west en bovendien werden summege zoaken ien beide provincies anders belast, dus dat most verrekend worden. De belastingambtenoar woonde stief op e weg, zodat gieneen hum ontkommen zol. Et tolhuus het lang bewoond west, mor werd ien e joaren zeuventeg van e veurege eeuw stien-veur-stien ofbroken en ien containers opsloagen. Et zol verscheept worden noar Windmill Island ien Michigan (VS) en doar opbouwd worden ien n openluchtmuseum. Mor woar ik ok kiek op internet, ik zie t tolhuuske naargens weerom. Et stijt vast nog ien n schuur ien opslag. Uutzoeken woar dat is en dan weerom brengen noar zien olle stee zol ik zeggen!
Loat ien e 19e eeuw werd ien Stroobos nog n nij tolhuus bouwd deur de provincie. De bouwtekeningen binnen nog beschikboar en loaten zien dat er niet beknibbeld werd op e versiering. Et mocht n poar centen kosten, dan dee je gewoon et tolbedrag wat omhoog.
Bij Gerkesklooster woonde handelsman Pel net aan e verkeerde kant van et tolhek. Zien kiender mosten ien t dörp noar schoel en hij most zelf met zien hondekar ok voak langs et tolhek. Dat kostte hum doageleks n mooie cent. Hij dee ien 1873 een verzoek aan provincioale stoaten om vrijstelling van tol. De gemeenteroad van Achtkarspelen steunde dat verzoek tot;
‘Ontheffing van tol bij het tolhek Gerben Alles Verlaat om te kunnen komen te voet, te paard en wagen naar en van Stroobosch (Friesch-) en zulks op grond, dat zijn betrekking als koopman’.
Albert Pel had n belastboar joarienkommen van 50 gulden, de tolgaarder Louwe Wielsma verdiende 2 keer zo veul. Mor Pel kreeg zien ontheffing.
De wandeloars van e Struuntocht kommen langs meerdere tolploatsen, mor huven gien rekening te holden met aanvullende kosten. Et wordt n grenzeloze dag, want de kosten binnen ien één keer òfkocht deur de organisatie. Mor et zol me verboazen as ze op e grens niet op et gebruuk van tolheffing wezen worden.
Geert Zijlstra
Mientje: Schipper mag ik overvoaren? Moet ik dan ok tol betoalen?
