Zendschip Radio London kwam in de ether dankzij Opendenaar

‘Het waren succesvolle jaren met op het hoogtepunt meer dan 14 miljoen luisteraars’

OPENDE - In de jaren ‘60 en ‘70 waren het gloriedagen voor de etherpiraten. Hoewel het niet verboden was, lag de Noordzee vol met zendschepen. Op zee konden overheden niet handhaven en radiosignalen sturen naar het vaste land was een ideale oplossing om enthousiaste diskjockeys een podium te bieden. Vele radiostations van nu zijn ooit gaan zenden vanaf zee. Verschillende wetten van eind jaren ‘60en ‘70 zorgen ervoor dat de zendschepen stuk voor stuk het ruime sop verlieten en succesvol een commerciële zender aan wal oprichtten.

Radio London, ook wel Big L, was zo’n schip. Van 1964 tot 1967 wisten ze ruim 14 miljoen luisteraars in Engeland te voorzien van het nieuwe Amerikaanse Top 40 concept. Opendenaar Jan Bokma was onderdeel van het technische team. De mooiste jaren in zijn leven heeft hij beleefd op die paar drijvende vierkante meters voor de Engelse kust. ‘De muziek uit die tijd was afschuwelijk mooi. Nooit meer heb ik zulke goede muziek horen maken’, vertelt Bokma enthousiast. Vanuit zijn huis neemt hij ons mee naar vervlogen tijden. ‘We hadden diskjockeys die veelal opgeleid waren in Amerika. We hadden kwaliteit. Veel beter dan die Nederlandse amateurs.’ Bokma doelt onder andere op Radio Veronica die destijds succesvolle uitzendingen leverde aan Nederland vanaf het schip de Norderney. Zij draaiden een tijd op de golflengte 538. Een getal dat later gebruikt werd voor de zender Radio 538. Hoe kwam een Groningse jongen van het platteland, die vrijwel nooit luisterde naar de radio terecht op de Noordzee in dienst van het grootste radiostation van Engeland? ‘Ik zat in de militaire dienst en mocht eruit in 1964. Ik was 20 jaar en besloot te gaan reizen. Engeland leek mij een fantastisch land. Als eindbestemming had ik Harwich, een havenstad op 135 kilometer ten noordoosten van Londen. Al snel interesseerde mij dat stadje niet meer. Midden op zee zag ik tientallen schepen liggen met gigantische antennes. Veelal wrakkige bootjes met antennes die tot in de wolken reikten. Radio Caroline, Radio Northsea International, ze lagen er allemaal. Ik vond het overweldigend.’ Ook voormalige forten gebouwd in de zee werden in gebruik genomen als radiostation. ‘Op het hoogtepunt lagen er wel 28 schepen. Allemaal hadden ze een eigen programma en doelgroep.

Neverending floating jukebox

Bokma ging aan wal in de stad Walton-on-the-Naze. ‘Maar ik ging niet naar Harwich. Ik was nieuwsgierig en een schip genaamd ‘The Galaxy’ trok mijn aandacht. Een oude mijnenveger. Met dikke zwarte letters was er RADIO LONDON op geschilderd. Een mast in het midden van 66 meter hoog wekte mijn interesse. Een journalist omschreef de boot eens als een ‘neverending floating jukebox’. Het had iets magisch. Die ruige zee, de zoute lucht en zo’n brok staal gevuld met apparatuur en vinylplaten.’ Geheel toevallig werkte er een man uit Terschelling op de boot. Die zag gelijk dat Bokma technisch is aangelegd. ‘Hij had een hoge functie aan boord in de techniek. Hij vroeg of ik wilde werken op het schip. Ik ben gelijk drie weken gebleven.’ Een onuitwisbare indruk maakten die drie weken. ‘Het was verschrikkelijk mooi. De hele dag door hoorde je door het schip de meest geweldige muziek. Ongelofelijk. Wat een tijd was dat.’ Op het schip was er een duidelijke regel: de technische dienst neemt afstand van de diskjockeys. ‘Ik sprak ze vrijwel nooit. Daar stoorde ik mij ook niet aan. We hadden altijd wel wat te doen.’ Dat het schip op sommige momenten nogal hevig heen en weer deinsde op het water, of dat een storm flinke golven over het dek kletterde was volgens Bokma niet iets wat hem bang maakte. ‘Op het schip stond een eindtrap die nog veel gevaarlijker was. Die mochten we niet met onze handen aanraken. 18.000 volt gierde er constant door de behuizing.’ Bokma was verantwoordelijk voor het in de lucht houden van de zender. Een nauwkeurige afstelling van de frequentie was daarbij noodzakelijk. ‘Je moest de zender op de kilohertz nauwkeurig afstellen. Er stond een hele vervelende Zwitser boven mij. Bruno de zendermanager. In zijn ogen was nooit iets goed. You did that and you did that wrong. Niks van waar. Wij wisten heel goed wat we deden.’ Wat in die tijd onoverkomelijk was en wat The Big L een bijnaam opleverde, was een harde fluittoon die op de zender te horen was. Dit kwam doordat de radiogolven interfereerden met een zender uit Bremen. Het leverde de bijnaam ‘Whistling Radio London’ op. Het was moeilijk om mensen te krijgen aan boord. Weinig mensen durfden aan boord te stappen. Bokma heeft tot het eind voor Radio London gewerkt. ‘Daar had ik geen probleem mee. We kregen vaak English Breakfast voorgeschoteld en de sfeer was opperbest. Het betaalde ook niet verkeerd.’ Dat de hele nacht door een grote generator stond te brommen naast de slaapvertrekken stoorde hem ook niet. ‘Een tweetakt die nogal brulde en rookte. In het begin erg onaangenaam, maar dat nam je voor lief. Je had de mooiste werkplek op aarde.’

Bodem Noordzee vol vinyl

Bokma herinnert nog de vliegtuigjes die in de verte te horen waren. ‘Dan gingen we naar buiten en zagen hem heel laag overvliegen, boven zee werd er een containertje in het water gedropt. Daar zaten nieuwe platen in. De container trokken we het schip op en de platen werden in een aparte ruimte van het schip afgeluisterd. Deze persoon deed niks anders dan de hele dag muziek luisteren. Als er iets bij zat wat potentie had, werd het niet veel later de ether in geslingerd. Ik heb wat gelachen. Gekke lui waren dat, halvegare volk’, lacht Bokma. ‘Als de boot te veel golfde en de arm van de pick-up te veel op en neer ging, dan werd er een luciferdoosje op gelegd zodat de plaat niet over sloeg. Was een plaat grijs gedraaid, dan werd deze zonder pardon via de patrijspoort naar buiten gekieperd. De kans is dus groot dat de Noordzee bedekt ligt met elpees.’ Ruim 250.000 elpees werden bewaard in een grote kluis op het schip. Na drie weken aan boord werd het team afgewisseld en moest op open zee overstappen in een klein bootje. ‘Je wilde niet naast het bootje stappen, want als je tussen het grote schip en het bootje kwam bleef er niet veel van je over.’ Het waren succesvolle jaren met op het hoogtepunt meer dan 14 miljoen luisteraars.

Einde van Radio London

De overheid wilde zendschepen stoppen door middel van de Marine Offences Act in 1967. ‘Vermoedelijk heeft een moord op Reginald Calvert de anti-piratenwet in een stroomversnelling gezet.’ Calvert was in 1966 een samenwerking aangegaan met Radio London. Ook was hij manager van Screaming Lord Sutch. Er ontstond onenigheid met Oliver Smedley, lid van Radio Atlanta. Calvert werd na een woordenwisseling vanwege de samenwerking met Radio London vermoord in zijn huis. De overheid versnelde het proces van het instellen van de wet. Dit betekende dat zendschepen als illegaal werden gezien. ‘Ik weet het nog goed. 14 augustus 1967. Het was onze laatste uitzending en ik mocht erbij zijn. Verschillende artiesten spraken hun waardering uit, live op zender. Ringo Starr, Mick Jagger, Cliff Richard en Dusty Springfield. Waarschijnlijk waren ze zonder zee zenders nooit zo populair geworden. Iets voor 15:00 uur sprak Paul Kaye de laatste woorden. Hij was tevens de dj die de allereerste uitzending begon. Nog nooit was het zo stil aan boord. Alles werd uitgezet en we gingen huiswaarts. Geen afscheid.’ Wonderful Radio London heeft zulke grote sporen achtergelaten in het radiolandschap, dat het zelfs is geëerd in een bioscoopfilm. Heel kort wordt Radio London in ‘The boat that rocked’ aangehaald. Het schip werd afgesleept naar de haven van Hamburg, waar het inmiddels is vergaan. Vele diskjockeys maakten een doorstart bij de BBC. Bokma ging de andere kant op. Hij studeerde dierengeneeskunde en is aan de slag gegaan als veearts. Het enige wat hem nog tastbaar herinnert aan die glorieuze jaren zijn vier draaitafels en een afspeelapparaat voor de jinglecassettes die hij in zijn schuur veilig heeft opgeborgen. Af en toe leg hij er een plaat op en gaat hij weer eventjes terug naar 1965 en is hij weer die 20-jarige jongen op zee.